Zabytki sakralne Powiśla Lubelskiego: Kazimierz Dolny
Elżbieta Dudzińska

Archidiecezja Lubelska jako beneficjent środków unijnych aktualnie realizuje godną uwagi inwestycję pod nazwą „Kazimierz Dolny oraz wybrane zespoły zabytkowe Powiśla Lubelskiego – renowacja i ochrona dziedzictwa”.

Projekt jest współfinansowany z Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, priorytet: XI Kultura i dziedzictwo kulturowe, działanie: 11.1 Ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego o znaczeniu ponad regionalnym.

Zakres zadania obejmuje następujące obiekty sakralne:

1. Kościół p.w. Jana Chrzciciela i Św. Bartłomieja Apostoła w Kazimierzu Dolnym (Fara) – jest liderem tej listy jako cud architektury europejskiej.
2. Kościół p.w. Św. Anny i Św. Ducha w Kazimierzu Dolnym.
3. Kościół p.w. Św. Jana Chrzciciela w Baranowie nad Wieprzem.
4. Kościół p.w. Św. Floriana i Św. Katarzyny w Gołębiu.
5. Kościół p.w. Bożego Ciała w Józefowie nad Wisłą.
6. Kościół p.w. Św. Klemensa i Św. Małgorzaty w Klementowicach.
7. Kościół p.w. Tomasza Apostoła i Św. Stanisława MB w Piotrawinie.
8. Kościół p.w. Św. Wojciecha w Wąwolnicy.
9. Kaplica w dawnym parku dworskim w Polanówce (par. Wilków).

W niniejszym artykule omówię szczegółowo przedmiot i warunki realizacji robót budowlanych i konserwatorskich w poszczególnych obiektach budowlanych, z których sześć zlokalizowanych jest na terenie Powiatu Puławskiego w jurysdykcji PINB w Puławach.

Fara w Kazimierzu Dolnym

Pierwsza informacja o istnieniu parafii w Kazimierzu Dolnym pochodzi z 1325 roku, kościół wzniesiony został z miejscowego kamienia wapiennego, był dużo mniejszy od dzisiejszego. Rozwój miasta miał bezpośredni wpływ na zmianę parametrów świątyni. Z czasem zaszła konieczność powiększenia nawy poprzez jej rozbudowę, zaś od strony zachodniej dobudowano wieżę.

W 1561 roku w czasie pożaru miasta fara uległa znacznemu zniszczeniu. Odbudowę przeprowadzono w latach 1586-1613. Z dawnego kościoła zachował się jedynie zrąb murów, fara została przebudowana pod kierownictwem muratora Jakuba Balina, pochodzącego z Włoch. Wówczas dobudowano prezbiterium, wielkości ¾ nawy głównej, podwyższono nawę główną, wykonano nad nią kolebkowe sklepienie z tzw. lunetami, ujednolicony został charakter dekoracji nawy i prezbiterium. Opisana przebudowa została zakończona w 1613 roku i nie doprowadziła do obecnego kształtu kościoła, który ponownie został zniszczony podczas potopu szwedzkiego, powstania listopadowego i wojen światowych – a po tych klęskach remontowany i konserwowany. Bryłę kościoła wzbogacają jeszcze kaplice Borkowskich, Górskich i Różańcowa, zakrystia z barokowym portalem, prezbiterium oraz niewielka kruchta kościelna usytuowana przy wejściu bocznym, od strony południowej oraz wzniesiona w XVIII wieku dzwonnica.

Jest to jeden z najciekawszych zabytków Europy.

Stanowi dominantę plastyczną w panoramie Kazimierza Dolnego. Smukła gotycka bryła z renesansową nadbudową i dekoracją stała się architektonicznym wzorem dla obiektów sakralnych powstających w regionie lubelskim.

22 października 2009 roku Starosta Puławski udzielił Parafii Rzymskokatolickiej Św. Jana Chrzciciela i Bartłomieja Apostoła w Kazimierzu Dolnym (inwestora odpowiedzialnego za realizację projektu) pozwolenia, w formie decyzji na remont oraz wykonanie prac konserwatorsko-restauratorskich przy kościele farnym w Kazimierzu Dolnym.

Do tutejszego Inspektoratu wpłynęło od Inwestora zawiadomienie w sprawie rozpoczęcia robót budowlanych, które trwają od 25 listopada 2010r. Niestety roboty budowlane realizowane są z opóźnieniem około półrocznym, z powodu braku odpowiedniej decyzji finansowej na szczeblu centralnym, w sprawie uruchomienia środków. Zatem tym bardziej cieszy fakt, że prace nareszcie się rozpoczęły gdyż w przeciwnym wypadku mogłoby dojść nawet do katastrofy budowlanej.

Zakres prac obejmuje:

• remont dachu (konstrukcja wraz z pokryciem),
• remont elewacji (remont tynków i malatura),
• udostępnienie dla osób niepełnosprawnych,
• remont tynków wewnętrznych wraz z ich pomalowaniem,
• remont ogrodzenia (które wykazuje liczne spękania, odkształcenia i odchylenia od pionu),
• wykonanie nawierzchni i odwodnienia terenu,
• wymiana nieszczelnych okien witrażowych przy zachowaniu istniejących podziałów stolarki wraz z towarzyszącymi elementami detalu architektonicznego. Przewidziano zachowanie kutej stalowej kratownicy oraz wymianę: szyb w profilach ołowianych, zewnętrznego okna zespolonego i elementów profili dekoracyjnych.
• z uwagi na korozję gipsowych profilowanych elementów opasek okien wysokich w prezbiterium zakłada się wymianę wszystkich tych elementów na nowe, wykonane w technologii ciągnionych, przy użyciu specjalistycznych materiałów.
• prace konserwatorskie przy gotyckim portalu wejściowym: wzmocnienie portalu i cokołu preparatem krzemoorganicznym po uprzednim oczyszczeniu powierzchni i odsoleniu kamienia
• konserwacja furty wejścia głównego, bocznego i krzyżyka w zwieńczeniu, polegające na usunięciu korozji chemicznej i biologicznej, naprawę elementów, założenie warstw antykorozyjnych, konserwacji drewna połączonej z dezynfekcją.
• wykonanie prac konserwatorskich w obrębie kaplicy Górskich
  – we wnętrzu: naprawa drewnianej konstrukcji w kopułce, wymianie jej poszycia i izolacji okien w latarni, w obrębie płaskorzeźb i detali polichromowanych planowane jest odświeżenie za pomocą technologii wapienno-syntetycznej (emulsji akrylowej), naprawa ubytków w powierzchniach złoconych, malowanie farbą silikatową,
  – na elewacjach konieczne jest przeprowadzenie kompleksowych prac z wykonaniem izolacji pionowej fundamentu po uprzednim ustabilizowaniu podłoża.
• wykonanie instalacji elektrycznych silnoprądowych,
• instalacji elektrycznych nagłośnienia i sterowania dzwonów,
•  systemów sygnalizacji włamania, napadu, systemu kamer video, systemu sygnalizacji pożaru.

Ponieważ, jak pisałam wcześniej, rozpoczęcie robót budowlanych i konserwatorskich było planowane już na wiosnę, a faktycznie można było przystąpić do ich realizacji późną jesienią, aktualnie front robót rozgrywa się wewnątrz świątyni z uwagi na okres zimowy i niesprzyjające warunki atmosferyczne nie wskazane jest realizowanie prac na zewnątrz budynku.

Należy podkreślić, że równocześnie w obrębie Fary realizowany jest jeszcze inny projekt pod nazwą: „Zwiększenie dostępności do dóbr kultury poprzez renowację i ekspozycję zabytków ruchomych w Parafii Rzymskokatolickiej p.w. Św. Jana Chrzciciela i Św. Bartłomieja Apostoła w Kazimierzu Dolnym, w ramach programu operacyjnego województwa lubelskiego na lata 2007-2010. Beneficjentem środków unijnych oraz inwestorem w tym przypadku jest Parafia Rzymskokatolicka p.w. Św. Jana Chrzciciela i Św. Bartłomieja Apostoła w Kazimierzu Dolnym.

Cieszę się i mam nadzieję, że uda się Inwestorowi przywrócić blask i walory zabytkom, które są naszym wspólnym dobrem, atrakcją turystyczną, naszym dziedzictwem narodowym, kulturą i historią.

Terminy konserwacji, restauracji i odbudowy zabytków architektury można ująć następująco:

• konserwacja:
  • bieżąca (profilaktyczna),
  • zabiegi konserwacji: oczyszczenie, usuwanie nawarstwień, odsalanie, osuszanie, zabezpieczenie powierzchni, utrwalenie substancji, wzmocnienie strukturalne substancji zabytku, hydrofobizacja, dezynfekcja, dezynsekcja, odgrzybianie.
• restauracja:
  • zabiegi restauracji: zabezpieczenie stałe, rozbiórki, odsłonięcia, odkrywki, uzupełnienia, rekonstrukcja elementów (odtworzenia), wymiana elementów nie konstrukcyjnych i konstrukcyjnych, które ulęgły zniszczeniu, wzmacnianie konstrukcji, przemurowania, naprawa i wykonanie tynków, wykonanie izolacji, podbijanie fundamentów, wzmacnianie podłoża, wykonanie nowych instalacji i innych elementów,
  • adaptacja: aranżacja wnętrz, integracja, rewitalizacja budownictwa przemysłowego, rewitalizacja zabezpieczenie ruin, anastyloza (metoda rekonstrukcji obiektów budowlanych w naturze, ponowne zmontowanie zrujnowanych budowli lub odbudowa jej części przy użyciu zachowanych oryginalnych fragmentów), – ponowne złożenie zabytku (np. przy zabytku ruchomym),
• przemieszczenia:
  • przeniesienia z demontażem,
  • przesunięcia bez demontażu
• odbudowa:
  • renowacja,rekonstrukcja zabytku,restytucja stanu poprzedniego (naprawienie szkody, przywrócenie do stanu poprzedniego, zwrot),
  • odbudowa kreacyjna,
  • rozbudowa.

mgr inż. Elżbieta Dudzińska

14 stycznia 2011 r.

Czytaj też:

• Kościół pw. św. Anny i św. Ducha – Elżbieta Dudzińska
• Zabytki sakralne Powiśla Lubelskiego: Wąwolnica – Elżbieta Dudzińska