Bataliony Chłopskie

W lutym 1940 roku w Lublinie, w mieszkaniu Stanisława Wójcika, odbyła się pierwsza tajna narada wojewódzka ludowców, podczas której ustalono ich zadania w organizowaniu chłopskich sił do walki wyzwoleńczej.

Powiat puławski w okresie okupacji niemieckiej pozostawał w granicach przedwrześniowego podziału administracyjnego. Na tym terenie o wybitnie rolniczym charakterze, zamieszkałym głównie przez chłopów – robotników, nie było większych ośrodków fabrycznych.

Warunki geograficzne i urodzajna ziemia w części powiatu zwanej Powiśle pozwalały obok upraw polowych rozwijać sadownictwo i warzywnictwo, a bliskość Wisły umożliwiała transport i kontakt. Tym tłumaczy się dużą ruchliwość chłopów puławskich, którzy łatwiej i szybciej niż chłopi w innych częściach Polski zasięgali wiadomości o wydarzeniach w kraju. Kazimierz, Puławy, Opole, Nałęczów, miasta o bogatych tradycjach historycznych, wpływały na rozwój świadomości narodowej okolicznych chłopów.

Warunki ekonomiczne były ciężkie, zwłaszcza w gminach, w których przeważały gleby piaszczyste.

Tradycje walk o społeczne i narodowe wyzwolenie sa na terenie powiatu bardzo stare.

Wybiegająca naprzód świadomość klasowa i społeczna chłopów umożliwiała prowadzenie konspiracyjnej działalności przez księdza Piotra Ściegiennego, działającego w latach 1843 – 1844 w Opolu i Chodlu.

W 1861 roku chłopi pańszczyźniani podnieśli bunt przeciw właścicielom majątków ziemskich. Rozruchy powstały na tle zamiany pańszczyzny na czynsz i trwały blisko miesiąc. Opór stłumiony został przez wojska carskie, ściągnięte na wezwanie dziedziców. Jednym z przywódców buntu był Jakub Kufel z Lubomirki.

W 1863 roku, gdy wybuchło powstanie styczniowe, chłopi powiatu puławskiego brali w nim liczny udział. W latach 1877-1878 działał na terenie Państwowego Instytutu naukowego Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach, Ludwik Waryński organizował kółka socjalistyczne wśród młodzieży akademickiej i robotników.

W końcu XIX wieku istniały w wielu wsiach szkółki polskie, w których tajnie uczono czytania, pisania i rachunków. Tomasz Chodoła z Rogowa był pierwszym w swej wsi chłopem – nauczycielem, który prowadził walkę z rusyfikacją szkoły w Królestwie Polskim.

W 1905 w powiecie puławskim rozwijała swoją działalność Socjal – Demokracja Królestwa Polskiego I Litwy, której przywódcą był Feliks Dzierżyński.

W latach 1904 – 1907 w gminach: Żyrzyn, Końskowola, Kurów, markuszów, Celejow i baranów powstawały koła Polskiego Związku Ludowego. Wielu chłopów z tego Związku przeszło przez carskie więzienia. 22 września 1907 roku z samej tylko gminy Żyrzyn wywieziono na Ural 18 chłopów.

Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku chłopi puławscy, (np. na Powiślu), pod wpływem fali rewolucyjnej w kraju, czynili próby dzielenia ziemi obszarniczej. Rząd tłumił te próby siłą.

W 1931 roku dochodzi do scalenia stronnictw chłopskich w jedno Stronnictwo Ludowe. W powiecie puławskim przed wybuchem II wojny światowej stanowi prężną organizację. Święto Ludowe w Karczmiskach w 1934 roku zgromadziło 12 tys. osób.

Przed samym wybuchem II wojny chłopi w powiecie puławskim byli już świadomi swej siły i roli, jaką powinni odegrać w państwie.

Dzięki ich uczuciom patriotycznym i ogromnej ofiarności, działalność konspiracyjna chłopów w powiecie puławskim przybrała wielkie rozmiary i zachowała samodzielny charakter w czasie okupacji.

W początkach października 1939 roku rozpoczęły się narady i nawiązywanie kontaktów. W połowie listopada tego roku do puławskiego dotarł pierwszy numer tajnego pisma „Biuletyn Polski.”

Na naradzie w Lublinie w lutym 1940 roku ustalono, że najpilniejszym zadaniem ludowców jest organizowanie chłopskich sił do walki z okupantem. Postanowiono utworzyć tajną sieć organizacyjna oraz konspiracyjne władze SL i „Wici” dla woj. Lubelskiego. Od czasu tej narady zaczęło się właściwe tworzenie zrębów konspiracji chłopskiej w powiecie puławskim.

Organizacja bojowa nosiła początkowo nazwę Straż Chłopska, przekształcono ją jednak w „Bataliony Chłopskie”.

Rok 1941 był rokiem intensywnej pracy organizacyjnej

Przysięgę obowiązująca każdego członka BCh odbierał od większości dowódców rejonów i placówek komendant obwodu, „Wiater”. W całym kraju był przyjęty tekst przysięgi:

W obliczu wiekuistych minionych pokoleń ojców i praojców, w obliczu nieśmiertelnego ducha Ojczyzny mojej, Polski, w obliczu zakutego w kajdany niewoli narodu polskiego – postanawiam i ślubuję w swym sumieniu człowieczym i obywatelskim, że na każdym miejscu i we wszystkich okolicznościach walczy będę z najeźdźcami o przywrócenie całkowitej wolności narodu polskiego i niepodległości państwowej Polski.

Do walki tej staję świadomie i dobrowolnie w bojowych szeregach BCh, kierowanych przez znana mi organizację ideowo – polityczną zmierzającą do sprawiedliwej polski Ludowej, na chrześcijańskich zasadach demokracji opartej.

Na tej drodze walki wszelkie zalecenia i rozkazy wykonywać będę rzetelnie i karnie.

Powierzonych mi tajemnic nie ujawnię przed nikim, nawet przed najbliższymi mi osobami.

W wykonywaniu rozkazów oraz w zachowaniu powierzonych mi tajemnic nie powstrzyma mnie nawet groza utraty życia.

Stojąc w szeregach BCh, do szeregów żadnej innej organizacji ideowo – politycznej nie wejdę i w żadnym wypadku z szeregów BCh samowolnie nie wystąpię.

Przyrzeczenie to składam i ślubuje dotrzymać. Tak mi dopomóż Bóg!

Wiosną 1941 roku do BH przystąpili m.in. Aleksander Kierek z Bochotnicy, Stanisław Lejwoda z Braciejowic i wielu innych.

Wydawane wcześniej lokalne pismo „Orle Ciosy” zostało w czerwcu 1941 roku uznane za oficjalny organ BCH w obwodzie.

Organizacja na naszym terenie rozwijała się liczebnie w dużym tempie. W październiku 1942 roku liczyła już 33 plutony, 104 drużyny, przy stanie osobowym 1347 żołnierzy. Bataliony posiadały swe placówki w 197 wsiach powiatu.

Stan uzbrojenia przedstawiał się bardzo źle. W październiku 1942 roku żołnierze mieli do dyspozycji 192 karabiny różnych typów. Sprawa broni była przedmiotem stałej troski.

Poważną trudnością w pracy wojskowej był brak kadry oficerskiej. Ogółem w tym czasie było 12 oficerów rezerwy i 235 zaprzysiężonych podoficerów.

Okręg IV – województwo lubelskie:

• komendanci okręgu – Stanisław Gryta ps. „Rogowski”, Tadeusz Szeląg ps. „Łeda”, Jan Gryń ps. „Miron”, Jan Barański ps. „Motyka”, Jan Pasiak ps. „Jawor”
• I zastępca komendanta, szef sztabu – Jan Wojtal ps. „Jeż”
• II zastępca komendanta, szef wyszkolenia bojowego – Stefan Górnisiewicz ps. „Sulica”, Stanisław Łapczyński ps. „Żubr”
• szef organizacyjny – Jan Adach ps. „Czerw”
• szef łączności – Julian Chabros ps. „Sęk”, Tadeusz Jeżyna ps. „Okszta”
• szef prasy i wydawnictw – Józef Nikodem Kłosowski ps. „Lemiesz”
• szef zaopatrzenia – Franciszek Twardoń ps. „Karp”
• szef opieki i pomocy więźniom – Stanisław Jędrak ps. „Stasio”
• komendant LSB – Stanisław Świetlik ps. „Szczodry”
• szef sanitarny – Helena Zacharczuk ps. „Kopaczowa”
• kierownictwo LZK i Zielonego Krzyża – Genowefa Owsiej ps. „Pszeniczna”

Podokręg lubelski (dowódcą był komendant okręgu):

komendanci obwodów:

• Puławy – Jan Pasiak ps. „Wiatr”, Stefan Rodak ps. „Rola”
• Kraśnik – Bolesław Resztak ps. „Słodkowski”, Jan Krawczyk ps. „Kret”
• Chełm Lubelski – Jan Nowosad ps. „Konrad”, Leon Barcicki ps. „Klucznik”
• Lubartów – Józef Sidor ps. „Drelich”, Aleksander Fil ps. „Foch”
• Lublin – Franciszek Sadurski ps. „Turoń”, Adolf Koper ps. „Michał”, Stanisław Szacoń ps. „Pałka”

W połowie 1942 roku na terenie powiatu rozpoczął pracę Ludowy Związek Kobiet, którego organizatorką, a następnie kierowniczką aż do końca konspiracji była Maria Kowalikówna („Zgrzebna”). LZK prowadziła sanitariat BCH, określany mianem Zielonego Krzyża, pracę oświatowo – wychowawczą i kolportażowo – łącznościową.

W listopadzie i grudniu 1942 roku komenda obwodu BCh przyjęła ok. 30 ludzi z rozbitej i zdziesiątkowanej aresztowaniami puławskiej organizacji o nazwie Kadra Bezpieczeństwa. Na czele grupy stał Józef Politowski „Wietrzyk”. Początki tej organizacji sięgają 1940 roku. Jej założycielem był Józef Adamczewski „Jordan”, aresztowany i stracony jesienią 1942 roku. Organizacja na terenie powiatu załamała się wskutek wsypy ze strony członka KB „Bagneta” z Wólki Profeckiej. Największe aresztowania nastąpiły w Puławach i Kazimierzu.

Zasługą KB było zorganizowanie w powiecie pierwszego oddziału partyzanckiego, do którego weszli w większości ludzie „spalenia” (ścigani przez Niemców). Oddział liczył ok. 15 osób. Jego komendantem był „Kmicic” (Jan Płatek), a bezpośrednim dowódcą „Wietrzyk”. Oddział najczęściej kwaterował w górach włostowickich.

Oddział ten przeprowadził kilka akcji, z których najważniejsza była na KKO w Puławach, dokonana w biały dzień w październiku 1942 roku. Zabrano wówczas 480 000 złotych.

W kilkanaście dni później oddział został otoczony w swej bazie w górach włostowickich przez trzy bataliony Wehrmachtu, 2 bataliony żandarmerii polowej i 1 batalion własowców. Oddział dowodzony przez „Wietrzyka” zdołał wymknąć się z okrążenia i zmylić pościg wroga, tracąc przy tym dwóch ludzi. Działalność oddziału partyzanckiego KB skończyła się wyrwaniem z okrążenia pod Zbędowicami.

Z czasem organizacja rosła w siłę. Świadczy o tym chociażby sprawozdanie starosty powiatowego Brandta do generalnego Gubernatora: „Po skoncentrowaniu zbyt słabych polskich posterunków policyjnych rozwinęła się bardzo zwłaszcza Polska Partia Chłopów, a to dlatego, że wielkie, nie strzeżone tereny w powiecie nie mogły być w dostatecznej mierze zabezpieczone.”

W szeregach organizacji pracowało wielu inteligentów pochodzenia chłopskiego, mieszkających w Puławach, Kazimierzu i Nałęczowie, m.in. Antoni Michalak.

Działalność organizacji nie ograniczała się jedynie do akcji militarnych, ale też polegała na przekonywaniu chłopów, że jedynie bezwzględna i nieustępliwa walka zbrojna jest ratunkiem przed zagładą, pacyfikacją lub wysiedleniem.

Komisja Rolna opracowywała wskazania, jak bronic się przed zarządzeniami okupanta i działać na jego szkodę, a z pożytkiem dla Polaków.

Komisja oświatowa organizowała komplety samokształeceniowe, czuwała nad tajnym nauczaniem.

Komisja Propagandowo – Prasowa wydawała gazetkę.

Komisja Samorządowo – Administracyjna ustalała stosunek do pracowników administracji okupacyjnej, współpracowała z tajnym aparatem państwowym, opracowywała plany na okres powojenny.

Oddziały Specjalne – Ludowa Straż Bezpieczeństwa – miały być gwarantem ładu i bezpieczeństwa.

Do działalności organizacji należało też preparowanie niezbędnych, „lewych” dowodów osobistych na fikcyjne nazwiska oraz preparowanie dokumentów. W styczniu 1942 roku BCH otrzymały od „Konara” pieczątkę niemieckiego starosty zrobioną z linoleum. Mistrzem w wykonywaniu pieczątkę był Władysław Łokisz, stracony w czasie egzekucji publicznej w Puławach 17 stycznia 1944 roku. Potrafił on w niecałe dwie godziny wyciąć nożykiem w linoleum każdą pieczęć niemiecką nie różniącą się od oryginalnej.

Ogółem wydano ponad 1500 dowodów osobistych.

Franciszek Kamiński
Twórca i dowódca BCh

Franciszek Kamiński – „Zenon Trawiński” (1902-2000)

Urodził się 20 września 1902 r. we wsi Mikułowice w pow. opatowskim. Ukończył studia na Wydziale Matematycznym Uniwersytetu Warszawskiego. W latach dwudziestych był członkiem Polskiego Stronnictwa Ludowego „Wyzwolenie”. Aktywnie działał w Polskiej Akademickiej Młodzieży Ludowej w Warszawie. Współorganizował Związek Młodzieży Wiejskiej RP („Wici”), od 1933 r. był prezesem Mazowieckiego ZMW. Od 1931 r. był działaczem Stronnictwa Ludowego.

W czasie okupacji był jednym z czołowych współorganizatorów konspiracyjnego ruchu ludowego, od 8 października 1940 r. komendantem głównym Batalionów Chłopskich – pierwszej w dziejach Polski samodzielnej chłopskiej organizacji zbrojnej. Funkcję tę pełnił do końca wojny. BCh liczyły wówczas ponad 157 tys. żołnierzy. W 1944 r. w wyniku umów scaleniowych BCh i AK wszedł w skład Komendy Głównej Armii Krajowej i pełnił funkcję szefa I Oddziału Sztabu AK. Walczył w Powstaniu Warszawskim. Po wojnie aktywnie działał w Polskim Stronnictwie Ludowym. 21 lipca 1950 roku został bezpodstawnie aresztowany i osądzony na 12 lat więzienia. Był więziony do 25 kwietnia 1956 r. Po wyjściu z więzienia nie włączył się do czynnego życia politycznego.

[źródła]:

1. Stefan Rodak „Rola” Maszerują Chłopskie Bataliony
2. Dział Programów i Promocji – Młodzieżowy Dom Kultury nr 2 w Lublinie
3. http://www.sww.w.szu.pl/serw_tem/alianci/polacy/organizacje/bch.html
4. http://www.dws-xip.pl/PW/pw70.html