A mnie jest szkoda lata

Niedawno ukazał się na stronach portalu „W Kazimierzu Dolnym” mój tekst na temat „Największej egzekucji w KL Auschwitz”, przeprowadzonej sześćdziesiąt siedem lat temu, 28 października 1942 r. pod „Ścianą Straceń” na dziedzińcu bloku nr 11 rozstrzelano około 280 Polaków więzionych w KL Auschwitz. Była to największa egzekucja w historii tego obozu, która miała charakter odwetu na więźniach za sabotaż i akcje partyzanckie prowadzone na terenie Lubelszczyzny, a ofiarami jej byli głównie więźniowie przywiezieni z więzień w Lublinie oraz Radomiu w 1941 r. i 1942 r.

Już po opublikowaniu tego tekstu natrafiłem przypadkowo w archiwum Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu na wspomnienia byłego więźnia Jana Stawarza, spisane przez Mieczysława Zająca, również więzionego kiedyś w KL Auschwitz.

„Stanisław Dobrowolski – relacjonuje Jan Stawarz – pochodził z Lublina lub województwa lubelskiego. Był to mężczyzna słusznego wzrostu, brunet, mocno zbudowany, miał ładne, zdrowe zęby. Człowiek o bardzo dobrym charakterze. Miał piękny, męski, tenorowy głos. Często śpiewał. Lubił śpiewać sentymentalne piosenki, których z przyjemnością słuchano. (…) Do jego żelaznego repertuaru należały przedwojenne przeboje m.in. „Taka miła jest moja dziewczyna”, „Jesienne róże”, „Ta ostatnia niedziela” i „Niebieskie oczy”. Bardzo często śpiewał także sugestywną pieśń obozową „Druty, druty, bezlitosne druty”. Jakże wdzięczni byli koledzy za ten śpiew. Jankowi Stawarzowi szczególnie utkwił w pamięci ostatni występ Dobrowolskiego w nocy z 27 na 28 października 1942 r. Śpiewał on wtedy długo w tę noc. Śpiewał tak, jakby w sentymentalne słowa przebojów chciał przelać swe wszystkie uczucia, swą całą duszę. Szczególnie dało się to odczuć w piosence „Jaka miła jest moja dziewczyna” (…). Słuchacze z tej sztuby w bloku nr 25 A długo nie mogli zasnąć tej nocy. A potem w trakcie porannego apelu pisarz blokowy wyczytał kilkanaście numerów, miedzy innymi numer Dobrowolskiego i polecił, aby wyczytani pozostali na placu. Wszyscy wiedzieli dobrze, że w warunkach lagrowych nie wróżyło to nic dobrego. Janek Stawarz stojący obok Dobrowolskiego, usłyszał z jego ust dwa słowa – „na pewno rozwałka”. W oczach śpiewaka ukazały się łzy. (…) Wyczytanych zaprowadzono na blok nr 11”.

Kiedy zapoznałem się z tym fragmentem wspomnień Jana Stawarza, przypomniałem sobie rozmowę, nagraną na taśmę magnetofonową, którą w październiku 1998 r. przeprowadziłem z byłym więźniem KL Auschwitz, Mieczysławem Zawadzkim, mieszkającym w Warszawie.

Dzisiaj już nieżyjący Mieczysław Zawadzki, opowiadał mi wtedy: „Podczas apelu porannego w dniu 28 października 1942 r. stałem jak zwykle na lewym skrzydle. Skazanym na rozstrzelanie, których numery wyczytano pod koniec jego trwania, polecono wystąpić z szeregów i przejść na lewą stronę. Stanisław Dobrowolski (nr 16061 – dop. A.C.), przechodząc koło mnie wręczył mi swój zegarek ze słowami: „Jeżeli przeżyjesz, to oddaj go moim rodzicom i powiedz jak zginąłem”.

Mieczysław Zawadzki relacjonował dalej: „W południe wszyscy już byli rozstrzelani. Ich ciała odwożone były do krematorium na wozie, który ciągnęli więźniowie, sanitariusze ze szpitala obozowego. Ostatnią drogę rozstrzelanych znaczyła struga krwi. W pewnym momencie, patrząc z okna na piętrze w bloku 25 A, zauważyłem jak spod koca przykrywającego na wozie ciała zamordowanych wychyliła się ręka, a potem głowa Staszka Dobrowolskiego. Do dzisiaj nie mogę zapomnieć jego pokrwawionej twarzy. Za każdym razem, kiedy przypadkowo słyszę melodię piosenki „A mnie jest szkoda lata …”, którą tak często śpiewał w obozie Staszek, przypomina mi się jego postać. Po wojnie starałem się odnaleźć rodziców Staszka Dobrowolskiego, których bezskutecznie poszukiwałem w okolicach Zamościa. Zegarek otrzymany od niego służy mi do dzisiaj”.

W archiwum Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu jest zachowany obozowy akt zgonu Stanisława Dobrowolskiego, z którego wynika, że urodził się on 16 marca 1919 r. w Kolonii Nowy Krępiec koło Lublina i tam mieszkał. Jego ojcem był Julian Dobrowolski, natomiast matką Stefania, z domu Nagnajewicz, obydwoje zamieszkali także w Kolonii Nowy Krępiec (po wojnie gmina Mełgiew, powiat Świdnik – dop. AC). We wspomnianym akcie zgonu jest fałszywie podana data śmierci ich syna – 29 października 1942 r. oraz fikcyjna przyczyna śmierci z powodu choroby serca.

Adam Cyra
Oświęcim

*

dr Adam Cyra, urodził się w 1949 r. w Krakowie. W 1972 r. ukończył studia historyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim, a następnie podjął pracę w Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu, gdzie obecnie pracuje jako starszy kustosz. W 1996 r. obronił pracę doktorską na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach,  pt. „Rotmistrz Witold Pilecki (1901-1948). Życie i działalność na tle epoki”. Jest autorem czterech książek i ponad stu artykułów poświęconych historii KL Auschwitz.